تعریف بذر؟

به اصطلاح عوامانه به دانه یک گیاه بذر (seed) یا تخم گفته می‌ شود. یک عدد پیاز که برای تولید یک گل لاله کاشته می‌ شود نیز یک بذر است. بذر قسمتی از محصول دانه مانند غلات، حبوبات، غده مانند سیب زمینی، ریشه مانند نعناع، پیچک، ریزوم یا ساقه خزنده زیر زمینی مانند زنبق، استولون یا ساقه خزنده رو زمینی مانند توت فرنگی، برگ مانند ساکولنت ها، بگونیا، بنفشه آفریقایی، پیاز مانند سنبل، لاله، پاجوش مانند آلوئه ها و هاورتیا است که، در خاک کاشته می‌ شود تا جوانه بزند و پایه گیاه را به وجود آورد.

توضیحات:

بذر، یک رابطه زنده بین والدین و نتایج بوده و عامل اصلی انتشار گیاه از یک محیط به محیط دیگر می‌ باشد که سبب تداوم نسل‌ ها می‌ شود. از نظر بیولوژیکی بذر تخمک رسیده و بارور است که قابلیت رشد و تبدیل به یک گیاه کامل را دارد، اما از نظر کشاورزی و زراعت بذر مفهوم وسیع تری دارد. بذر از نظر زراعت یک میوه خشک و نا شکوفا است که می‌ تواند دارای یک، دو یا چند تخمک باشد.

هزینه ای که یک کشاورز در طول عملیات کاشت، داشت و برداشت اعم از هزینه کارگر، آب، کود و سم باید بپردازد شاید به صد برابر قیمت دانه برسد، از طرفی چنانچه به هر کدام از این عوامل یاد شده توجه کمتری شود تولید محصول به همان اندازه کم توجهی پایین می آید اما عدم دقت در تهیه و خرید بذر، شاید به نابودی و یا قابل استفاده نبودن کل محصول تمام شود. اگر بهترین قطعه زمین برای کاشت در نظر گرفته شود و بیشترین مراقبت در داشت و برداشت به عمل آید ولی از بذر، با مشخصات خوب استفاده نشود کار تولید با شکست رو به رو می گردد.

دسترسی به بذر، ارقام اصلاح شده گیاهان زراعی و زینتی دارای کیفیت بالا یکی از الزامات پیشرفت صنعت کشاورزی و در نتیجه صادرات و رشد مناسب می‌ باشد. صنعت بذر، با گسترش توان تولید، افزایش راندمان، سرعت تولید ارقام جدید و حفظ خلوص ژنتیکی این ارقام، نقش حیاتی در این صنعت بر عهده دارد. مکانیزه شدن کاشت و برداشت محصول با ماشین های برداشت و مسئله مبارزه با آفات و امراض و کم آبی، بنگاه های تولید بذر، را بر آن داشته است تا بذرهای خود را متناسب با خواسته های تکنولوژی جدید بذرهای با مشخصات پا کوتاه، پا بلند، کم محصول پر کیفیت، پر محصول کم کیفیت، مقاوم به امراض و آفات، رنگ ها و مزه های متفاوت تولید کنند و به همین علت بذرهای خوب کمی گران هستند که البته افزایش عملکرد و بالا بودن کیفیت محصول هزینه را جبران می کند.

گواهی های مختلف بذر:

هدف اصلی گواهی بذر، حفظ صفات ژنتیکی و خلوص بذر رقم های اصلاح شده محصول هایی است که مشخصات بهتری نسبت به محصول های مشابه خود دارند. بنابراین الگوی کلی گواهی بذر، از اصلاح یک واریته جدید تا امکان بهره برداری اقتصادی از آن توسط کشاورز بر اساس قوانین CSGA می توان به شرح زیر خلاصه نمود:

1-بذر اولیه یا اصلاح گر (Breeder Seed ) یا ( Nucleus ) : بذر اولیه به بذر و سایر اندامهای رویشی گیاه اطلاق می شود و با نظارت متخصصین اصلاح نباتات تولید می شود. دارای برچسب سفید رنگ بوده و مقدار آن بسیار ناچیز است و برای تولید بذر پایه مورد استفاده قرار می گیرد. در بعضی از مواقع نگهداری و ذخیره بذر اولیه چندان آسان نمی باشد مانند تهیه بذر هیبرید اولیه. زیرا در صورت احتیاج مجدد به بذر اولیه بایستی لینه های خالصی که در تهیه بذر هیبرید بکار برده می شوند کشت گردیده و بذر هیبرید اولیه تهیه شود.

2- پایه یا سوپر الیت ( Foundation Seed ) یا (Super Elite ) : اولین بذری است که از کشت بذر اولیه تولید می گردد. این بذر، زیر نظر اصلاح کننده یا مؤسسه مربوط در مزرعه ازدیادی به مساحت 2یا 3 هکتار تولید می شود. کشت بذر پایه ممکن است چندین بار تکرار شود بدین معنی که از بذر پایه دوباره تولید گردد. بذر پایه دارای برچسب کارت سفید رنگ است. مقدار آن کم است و برای تولید بذر ثبت شده بکار می رود.

3-ثبت شده یا مادری (Registered Seed) یا(EGIT) : بذری است که از تکثیر بذر پایه بدست می آید. این بذر، با نظارت کارشناسان بذر تولید می شود. بذر ثبت شده ممکن است چندین بار تهیه شود. بدین معنی که از بذر ثبت شده دوباره بذر ثبت شده تهیه گردد. هدف از این مرحله افزایش مقدار بذر قبل از تولید “بذرگواهی شده” می باشد. بذر ثبت شده به عنوان بذر تجاری در نظر گرفته نمی شود. بعضی از مؤسسات تهیه “بذر گواهی شده” مرحله تهیه “بذر ثبت شده” را حذف می نمایند. این نوع گواهی بذر را با برچسب یا کارت ارغوانی رنگ مشخص می کنند.

4-گواهی شده (Cerified seed) : بذر گواهی شده در حقیقت نتایج بذر، پایه و یا بذر ثبت شده است. بذر گواهی شده بایستی دارای خصوصیاتی باشد که توسط مؤسسات گواهی کننده بذر تعیین شده است. این بذر دارای برچسب یا کارت آبی رنگ است و به بذر آبی معروف می باشد.

انواع بذر را بشناسیم:

1- هیبرید: رقم هیبرید در واقع اشاره به بذرF۱ دارد که از راه مستقیم از تلاقی دو والدی که از نظر ژنتیکی متفاوت هستند، تولید می گردد. در این ارقام، صفات کیفی و مفید هر دو والد با هم ترکیب شده و منتج به پدیده ای به نام نیروی هیبرید (Hybrid vigor ) یا Heterosis (برتری هیبرید نسبت به والدین) می گردد. اینها دانه هایی هستند که جهت تجلی برخی صفات مطلوب از پیوند دو گیاه کاملا متفاوت به وجود آمده اند. استفاده از بذر اصلاح شده و جدید این گیاهان بهترین روش ممکن است. این بذرها ممکن است گیاهانی تولید کنند که نسبت به بیماری های بیشتری مقاوم گردد، میوه های درشت تری تولید کنند و نحوه برداشت راحت تری داشته باشند. اشکال این نوع بذور این است که بسیاری از ژن های خاص را از دست داده و ممکن است برخی ویژگی های منحصر به فرد مانند طعم، بو و بافت در گیاهان و میوه های حاصل از دانه های هیبرید موجود نباشد. ترکیب ژنتیکی این بذرها پس از یکبار تکثیر به شدت تغییر می کند. بذور جمع آوری شده از گیاهان هیبریدی برای کشت سال بعد مناسب نبوده و ممکن است همان گیاه اولیه را تولید نکنند.

2-بذری که توسط انسان تغییری در ژنتیک آن ایجاد نشده: این بذور نسبت به بذرهای هیبرید دارای طعم و بوی مشخص هستند. بذرهای تولید شده توسط این گیاهان همان گیاهی را تولید میکنند که از آن برداشت شده اند. اگرچه این نوع بذور برخی ویژگی های زراعی که بذرهای هیبرید دارا هستند را ندارد اما این ویژگی ها آنقدر هم مورد نیاز و مطلوب یک باغبان ساده نیستند.

3- ارگانیک: این بذور از گیاهان والدی تولید شده اند که در طول رشد شان هیچگونه آفت کشی استفاده نشده و به صورت ارگانیک پرورش یافته اند. این ها ممکن است به صورت هیبرید یا طبیعی باشند.

خصوصیات یک بذر خوب :

1- اولین نشانه های ارزش آن از جرم هزار دانه، بو و رنگ در مجموعه بذر مشخص می شود. همچنین باید کاملا رسیده و مواد غذایی لازم را برای جنین همراه داشته باشد. علائم دیگر بذر خوب را می توان از آزمایش های بعدی تعیین کرد. از جمله عوامل مرغوبیت آن، قوه و قدرت نامیه بذر می باشد که عبارت است از درصد بذرهایی که جوانه زده و سبز می شود. قدرت نامیه و سرعت جوانه زنی بذر را می توان با شمارش درصد بذر های سبز شده در یک مدت زمان معین مثلا ۱۰ تا ۱۵ روز تعیین کرد. تعیین قوه نامیه بسیار ساده است و با وسایلی مثل پارچه مرطوب، کاغذ خشک کن و غیره تعداد معینی مثلا ۱۰ یا ۱۰۰ عدد دانه را در دمای اتاق سبز می کنند و درصد آن را تعیین می نمایند.

باید از ارقام مناسب یا هیبرید بوده و دوره رشد گیاه آن مطابق با آب و هوای زراعی و نظامهای کشت و کال محل باشد.

باید خالص باشد (خالص از نظر نوع یا رقم) کیفیت زراعی بالايي داشته باشد (بذرهايي که زود جوانه زده و باعث پرورش نشاهای قوی در شرایط معمولی
گردند) دارای پتانسیل محصول خوب باشد، الگوی رشد و رسیدن يكنواخت داشته باشد و هدف کشت و کار را برآورده نماید.

عاری از هرگونه بیماری و اختلالات فیزیولوژیکی ناشی از کمبود مواد غذایی باشد.

هر دانه باید درشت، هم اندازه با سایرین و يكنواخت از نظر شکل، رنگ، ترکیب و وزن  باشد.  باید پاک بوده و عاری از موادی همچون سنگ ریزه، گرانول های خاک، کاه و مواد چسبنده ای همچون صمغ و شیره میوه باشد.

باید عاری از بذور مضری همچون دانه علفهای هرز باشد.

بایستی عاری از حشرات، تخمهای حشرات، اسپرها و غیره باشد.

بایستی سالم (کامل)، نشکسته، له نشده و با پوسته سالم باشد.
بایستی تا حد امکان تازه بوده و یا سن و سال مناسبی داشته باشد (کهنه نباشد).

بایستی حاوی مقدار مناسبی رطوبت باشد.

چند نکته در هنگام خرید و انتخاب بذر خوب:

۱- قوه نامیه:

قوه نامیه در واقع حفظ دوره توانایی جوانه‌ زنی یک دانه است. دانه بعضی از کاکتوس‌ ها در شرایط ایده آل تا چندین سال قدرت سبز شدند دارند ولی بعضی از گونه‌ ها زود قوه نامیه خود را از دست می‌ دهند لذا باید قبل از اقدام به کشت، از قوه نامیه و یا چگونگی توانایی تولید یک بوته جدید توسط آن بذر اطمینان داشت.

۲- خلوص تمیزی:

دانه مورد استفاده باید عاری از مواد خارجی اضافی (خاک، کاه و کلش، شن و ماسه و …) بذور آسیب دیده و شکسته و نیز، آلوده به آفت و بیماری باشد. وجود هر یک از این عوامل می‌ تواند موجب بروز آسیب به محصول نهایی و از بین بردن زحمات و هزینه‌ های انجام شده گردد.

۳- درصد جوانه‌ زنی:

یکی از نکاتی که باید خیلی به آن توجه کرد درصد جوانه زنی دانه ها می‌ باشد، دانه مطلوب کاکتوس‌ ها در شرایط ایده آل کاشت که در آن رطوبت و نور  و دما رعایت شود حداقل باید ۸۰ درصد به بالا سبز شوند . برای اطمینان از درصد سبز شدن دانه ها در ابتدا تعدادی کمی از نمونه بذر تهیه کرده و بکارید و بعد از اطمینان از درصد جوانی زنی اقدام به خرید عمده بذر نمایید.