اقدامات مهم برای ارزیابی اثر رطوبت و دما بر بذر و ذخیره آن چیست؟

الف) با هر ۱ درصد کاهش رطوبت بذر، عمر بذر دو برابر می‌شود.

ب) به ازای کاهش ۵ درجه سانتی‌گراد در دمای ذخیره سازی‌، عمر بذر دو برابر می‌شود.

ج) افزایش فشار اکسیژن دوره زنده ماندن را کاهش می‌دهد، در حالی که N2 و CO2 به افزایش عمر ذخیره‌سازی بذر کمک می‌کند.

خواب بذر به معنی وضعیت فیزیکی یا فیزیولوژیکی بذر زنده، حتی با وجود شرایط مطلوب که از جوانه‌زنی جلوگیری می‌کند اطلاق می‌شود.

 دلایل خواب بذر گیاهان و درختان چیست ؟

 پوشش بذر نفوذ ناپذیر به آب است: دانه‌های برخی از گیاهان به ویژه گیاهان متعلق به خانواده Fabaceae ، Malvaceae ، Chenopodiaceae ، Convolvulaceaea و Solanaceae دارای پوشش سخت دانه‌ای هستند که در برابر آب نفوذ ناپذیر هستند. بذرها در خاک به حالت خفته باقی می‌مانند تا زمانی که لایه غیرقابل نفوذ دانه‌ها در اثر میکروارگانیسم‌های خاک پوسیده شوند.

 پوشش بذر غیر قابل نفوذ در برابر اکسیژن: بعضی از  بذرها نمی‌توانند جوانه بزنند زیرا اکسیژن نمی‌تواند به داخل بذر وارد شود. در دسترس نبودن اکسیژن و افزایش غلظت CO2 در داخل بذر تنفس و در نتیجه جوانه‌زنی را به تاخیر می‌اندازد. در بسیاری از گیاهان مانند cocklebur (Xanthium)، سیب و بسیاری از علف‌ها می‌باشد.

 پوشش بذری مقاوم در برابر مکانیکی: پوشش بذر علف‌های هرز خاص مانند علف خوک (Amaranthus)، کیسه کشیش (Capsella)، قاشق واش (Alisma) مقاومت مکانیکی در برابر گسترش و رشد جنین ارائه می‌دهد.
.
 نابالغ بودن جنین: خواب به دلیل نارس بودن جنین است که در این صورت جنین بذرها هنگامی که دانه‌ها ریخته می‌شوند کاملاً تکامل نیافته است. دانه‌های این گیاهان می‌توانند پس از یک دوره استراحت که طی آن جوانه می‌زنند جوانه بزنند. در برخی گیاهان مانند ارکیده، گینکو، شقایق و غیره رخ می‌دهد.

 بذرهای مورد نیاز پس از رسیدن: بذر های جو، گندم و غیره هر چند حاوی جنین کاملاً توسعه یافته هستند، اما بلافاصله پس از برداشت جوانه نمی‌زنند. برای غلبه بر این خواب، نیازی به درمان خاصی نیست. این بذرها تنها در صورتی می‌توانند جوانه بزنند که در شرایط نگهداری خشک و در دمای معمولی حدود چند هفته تا چند ماه نگهداری شوند. در این دوره احتمالا به دلیل برخی تغییرات فیزیولوژیکی در جنین، دانه‌ها توانایی جوانه‌زنی را ایجاد می‌کنند

 وجود مهارکننده‌های جوانه زنی در دانه‌ها: گاهی اوقات خواب به دلیل وجود کمی جوانه‌زنی ایجاد می‌شود مهارکننده‌ها در قسمت‌های مختلف بذر یا در ساختارهای اطراف آنها مانند مغز میوه را می‌پوشانند.

 سرما یا نیاز به درجه حرارت پایین: در گیاهان خاصی مانند سیب، گل رز، هلو و غیره، بذر در فصل پاییز در حالت خاموش باقی می‌ماند زیرا مقدار کمی نیاز به سرما برای جوانه‌زنی دارد. شرایط خنک کننده در فصل زمستان برآورده شده است.

 دانه‌های حساس به نور: دانه‌های برخی گیاهان مانند کاهو (Lactuca sativa)، تنباکو (Nicotiana )، گوجه فرنگی (Lycopersicon esculentum) برای شروع جوانه‌زنی نیاز به قرار گرفتن در معرض نور دارند.

 دانه‌هایی که نیاز به غلظت بالای CO2 دارند: دانه‌های شبدر زیرزمینی (Trifolium subterraneum) تحت غلظت بالاتر CO2 جوانه می‌زند اما تحت غلظت CO2 محیط خاموش باقی می‌ماند.

خواب بذر درختان و گیاهان با چه روش‌هایی شکسته می‌شود؟

روش‌های مختلفی برای شکستن خواب بذر بکار گرفته شده است که در زیر به آنها می‌پردازیم:

(الف) تیغ‌زنی لایه بیرونی بذر

هرگونه درمانی که باعث ضعیف شدن پوشش بذر می‌شود به عنوان زخم شناخته می‌شود و یا هنگامی که توسط نفوذ ناپذیری لایه‌های بذر در برابر آب و اکسیژن یا به دلیل وجود مهارکننده‌های رشد یا مقاومت مکانیکی خواب دیده می‌شود.

روش‌های مختلفی برای شکستن پوشش سخت دانه وجود دارد مانند:

(۱) دانه‌ها به صورت دستی روی کاغذ ماسه‌ای مالیده شوند. باید توجه داشت که در زمان مالش به محور بذر آسیب نرسانید.

(۲) هنگامی که پوشش بذر بسیار سخت است، پوشش بذر باید برداشته شود.

(۳) خیساندن پوشش سخت دانه در محلول غلیظ یا رقیق شده اسید سولفوریک به مدت ۱تا ۶۰ دقیقه می‌تواند نفوذناپذیری پوشش دانه را از بین ببرد.

(ب) بیدار کردن بذر گیاهان و درختان با دما:

(۱) بذرهایی که برای جوانه‌زنی نیاز به قرار گرفتن در معرض دمای سرد شدن دارند می‌توانند از این روش استفاده کنید .جوانه‌زدن با ایجاد دمای پایین مصنوعی (۵-۱۰ درجه سانتی‌گراد) در محیط مرطوب برای چند هفته می‌توان خواب بذرهایی مانند سیب، هلو، آلو، گیلاس و زردآلو را با این روش شکست.

(۲) تصفیه آب گرم نیز یک روش موثر برای شکستن پوشش سخت بذر است. حبوبات در این روش قبل از قرار دادن برای جوانه زنی، بذرها را در دمای ۸۰ درجه سانتی‌گراد به مدت ۵ تا ۱ درجه در آب خیس می‌کنند.

ج) بیدار شدن بذر گیاهان و درختان با در معرض نور قرمز قرار دادن :

قرار گرفتن در معرض نور قرمز به شکستن خواب بذرهایی مانند کاهو (Lactuca sativa) کمک می‌کند.

(د) بیدار شدن بذر گیاهان و درختان با تنظیم کننده‌های رشد و سایر مواد شیمیایی:

خواب درون‌زا ممکن است به دلیل وجود مهارکننده‌های جوانه‌زنی باشد. استفاده از سطح پایین تنظیم‌کننده‌های رشد مانند جیبرلین‌ها، سیتوکینین‌ها و اتیلن و غیره ممکن است خواب بذر را بشکنند. بیشترین تنظیم کننده‌های رشد، جیبرلین‌ها هستند.